Soykırım kurbanı Arakel Garabet Sivaslıyan:

İlk doktoralı Osmanlı gökbilimcisinin acı sonu...

Osmanlı İmparatorluğu'nda doktoralı ve Kayserili ilk gökbilimci Prof. Dr. Arakel Garabet Sivaslıyan'ın tehcirle son bulan hayat hikayesi...

ARSİN ARŞIK

Arakel Garabet Sivaslıyan, 22 Ekim 1858'de Kayseri şehir merkezine 10 km mesafedeki Mancusun Köyü’nde doğmuş, ilkokulu Mancusun'da okumuş ve Kayseri merkezde bulunan Ermeni Protestan Argeus (Erciyes) Koleji'nden mezun olduktan sonra matematik öğretmenliği yapmıştır.

Merzifon'daki American Anatolia College'da ilahiyat eğitimini de tamamlamıştır. Sivaslıyan, Merzifon College'da profesörlüğe yükseltildikten sonra, gökbilim öğrenimi için 1890 yılında ABD'ye gönderilmiş ve Carleton College'da, Northfield Minnesota ve Goodsell Gözlemevi'nde Prof. Dr. Herbert C. Wilson'ın yanında çalışmalarına başlamıştır. Arakel G. Sivaslıyan, 1892 yılında lisans ve 1893'te de "Definitive Determination of the Orbit of Comet" ("Kuyrukluyıldız yörüngesinin kesin belirlenmesi") başlıklı tezi ile Carleton College'ın verdiği ilk Astronomi Doktoru (Ph. D.) derecesini kazanmıştır. Arakel G. Sivaslıyan'ın keşfettiği kuyrukluyıldız yörüngeleri ABD'de ders kitaplarına eklenmiştir.

Goodsell Gözlemevi'nde ayrıca Jüpiter kuyrukluyıldız ailesi ve güneş lekeleri üzerine çalışan Arakel Garabet Sivaslıyan, 1894'te Merzifon'a dönerek Anatolia College'da matematik ve astronomi öğretmenliğini sürdürmüştür. Türkçe ve İngilizce olarak yayına hazırladığı bir astronomi kitabını 1907 yılında ABD'de bastırmaya çalıştığı bilinmektedir.

Prof. Dr. Arakel G. Sivaslıyan, Merzifon Anatolia College'da 1894 yılından 12 Ağustos 1915’e kadar öğretmen ve araştırmacı olarak görev yapmıştır. Sivaslıyan doktora hocası Prof. Dr. Herbert C. Wilson ve gözlemevinden asistan arkadaşı Dr. Charlotte R. Willard’ın yardımları ile elde ettiği teleskop parçalarını Merzifon College’da birleştirerek 6,5 inçlik (16,5 cm) büyük teleskobunun imalatını tamamlar.

Dr. Arakel Sivaslıyan'ın Ermeni eşi Maritza’dan iki erkek çocuğu olur. Merzifon'da ilkokul ve lise eğitimlerini tamamlayan çocuklarından Hrant 1904, Yervant 1907 yılında ABD’ye yüksek öğretim için giderler ve bir daha Türkiye'ye dönmezler. Torunlarından ABD'de yaşayanlar halen vardır.

Sivaslıyan daha sonra astronom meslektaşı Amerikalı Charlotte Willard'la evlenir ve iki kızı olur. 21 Ağustos 1914 güneş tutulmasını kendi imalatı olan teleskobuyla izlemek isteyen Sivaslıyan hava koşulları nedeniyle bu planını gerçekleştiremez.

Prof. Dr. Arakel Garabet Sivaslıyan 12 Ağustos 1915’te eşi ve kızının da dahil olduğu 72 kişilik Ermeni Merzifon College çalışan kafilesi ile bilinmeyen bir akıbete gönderilir (Medz Yeğern mi dersiniz, Büyük Felaket mi dersiniz, tehcir mi dersiniz, sevkiyat mı dersiniz, kırım mı dersiniz, sürgün mü dersiniz, ne derseniz deyiniz, isterseniz soykırım deyiniz, hiç affedilebilir tarafı yoktur).

Türkiye’nin ilk doktoralı gökbilimcisi Prof. Dr. Garabet Sivaslıyan yolda hemen Sivas şehrine girmeden sürgün kafilesi içindeki diğer erkeklerle birlikte öldürülür. Amerikalı eşi ve iki kızı Sivas'ı geçtikten sonra Fırat nehri yakınlarında hayatlarını kaybeder...

(Arsin Arşık, 24 Nisan 2015 / Cumhuriyet Gazetesi)

* * *

#YalçınErgündoğan

@Y_Ergundogan

____________________________________________________________